6 Şubat 2023 acının, çaresizliğin, umudun, öfkenin, suçluluk ve dayanışma hissinin birebir anda hissedildiği, geleceğe yönelik milat olmasını umduğum bir tarih olacak.
Türkiye saatiyle 04:17’de ve 13:24’de Kahramanmaraş’ta meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki, Cumhuriyet tarihinin en Aka doğal afeti olan zelzelelerde yıkıntı altında kalan akrabalarımız, dostlarımız, öğrencilerimiz var.
Bu yazma yazıldığında meyyit sayısı 40 bin yaklaşırken, yıkıntı altında kalanlara ait Kesin bir sayı verilemiyordu.
Ancak durum her halükarda korkutucu boyutta. Kalplerimiz bu taşınmaz yük karşısında ağırlaştı.
1999 sarsıntısı sırasında doktora öğrencisiydim ve tezimi Adapazarı-Yalova-Gölcük zelzelesinde hayatını yitirenlere ithaf etmiştim.
Bu biçimde kendi çapımda yitip giden canlardan özür dilemek istemiş; o Aka felaketin unutulmamasına, dersler çıkarılmasına, bu türlü bir felaketin tekrar etmemesine küçücük de olsa katkı vermeyi ummuştum.
Aradan geçen 24 yıldan sonra birebir acılarla bir Defa daha yüzleşmek; tıpkı sahneleri, “Biz uyarmıştık” diyen ilim insanlarını İhtiyar gözlerle izlemek; birebir tartısı ve çaresizliği hissetmek dayanılmaz bir acı.
İleriye bakarken 24 Yıl öncesi kadar optimist değilim tahminen. Dönüşümün kolay olmayacağını, bir sonraki Aka zelzeleye Amade bir Türkiye için ağır bir uğraş gerekeceğini biliyorum.
Ancak bu topraklarda yaşayacak istikbal kuşaklara ilim temelleri üzerine inşa edilmiş, sarsılsa da yıkılmayacak bir Türkiye bırakmamız gerektiğinin de farkındayım. Yapılması gereken dönüşümün zorluğu bir yandan yıldırıcı görünüyor.
Diğer yandan ise zelzele sırasında ülke çapında gözlemlediğimiz inanılmaz dayanışma örneği bu dönüşümün Muhtemel olduğuna dair inancımı artırıyor.
Depremde yitirdiğimiz canlarla vedalaştıktan sonra düşünmemiz gereken soru, zelzelenin getirdiği ekonomik yıkım ve bu yıkımla nasıl başa çıkılacağı.
Şüphesiz ki 7,7 ve 7,6 şiddetinde iki zelzele Fazla ağır bir tabiat felaket ve dünyanın neresinde olsa bu çapta zelzelelerin hasar yaratması kaçınılmazdı. Lakin sormamız gereken sorular şunlar: Bu hasarda bizim sorumluluğumuz nedir? Hakikat önlemler alınsaydı hasar hafifletilebilir miydi?
Yaşadığımız maddi ve manevi kayıpların daha az olacağını, alanım İktisat da olsa net formda söyleyebiliyorum.
Zira kuvvetli bir iktisadın temeli olan kurumsallaşma, hesap verebilirlik ve şeffaflık unsurlarının ihmal edilmesi nasıl ki ağır ekonomik kayıplara neden oluyorsa, birebir sebepler zelzele sonrası yaşanan Aka kayıpları da Değerli ölçüde açıklıyor.
Söz konusu prensiplere sahip çıkıp koruyabilseydik, bugün bir yandan sürdürülebilir büyüme ve düşük enflasyonla yolumuza devam ederken; öbür yandan sarsıntıya güçlü binalarda yaşayıp zelzele sonrası süratle organize olabilir, can ve mal kaybını asgaride tutabilirdik.
O halde sarsıntının yarattığı maliyetleri gözden geçirip bir daha bu maliyetleri ödememek için Fazla dikkatli bir yol haritası belirlememiz lazım.
DEPREMZEDELERİN SIRTLANACAKLARI EKONOMİK MALİYETLER
Can kayıplarına kıymet biçilemeyeceği için onu bir kenara koyarsak, sarsıntının ekonomik maliyetlerini iki boyutta kıymetlendirmek Mümkün olabilir.
Birincisi sarsıntıda yaşadığı kenti, Amel imkanlarını, konutunu, barkını, ailesini yitiren depremzedelerin katlanacakları bedel.
Bu insanlarımız maalesef ekonomik olarak Fazla şanssız bir vakitte bu zorluklarla yüzleşiyorlar.
Türk-İş yüksek enflasyonun sonucu 30 Ocak prestijiyle yoksulluk sonunu 29 bin 875 TL olarak hesapladı.
Asgari fiyat 8 bin 506 TL. Açlık hududu ise 8 bin 865 TL. Tüketici Hakları Derneği, Ekim 2022 prestijiyle tüketicilerin yüzde 56’sının açlık sonu altında yaşadığını açıklamıştı.
İşte sarsıntılar bu ağır koşullarda meydana geldi.
Bölgede, ömrünü kaybetmese de, Ömür uzunluğu yaptığı sonlu birikimlerini bir gecede kaybeden şanssız vatandaşlarımızın içinde bulundukları yıkımı tahayyül edebilmek güç, sayıya dökmek ise imkansız.
Yerle bir olan bölgenin yine yaşanır hale gelmesi, Amel yerlerinin çalışmaya başlaması, kaybolan servetlerin tekrar oluşması elbet Vakit alacak.
GENEL EKONOMİK MALİYETLER
Depremlerin yarattığı hasarın tespitine dair eldeki bilgiler Daimi güncellendiği için bu maliyetleri hesaplamak kolay değil.
Ancak kaba hesaplarla genel bir Fikir edinmeye çalışıyoruz.
Depremlerin genel maliyetlerini iki kaleme ayırabiliriz.
Birinci kalem; hasar gören binaların, kentlerin tekrar inşasının getireceği maliyet.
İkinci kalem ise zelzelelerde kaybolan üretim kapasitesinin getireceği maliyet olacak.
Birinci 17 Şubat prestijiyle yıkık ya da ağır hasar gördüğü tespit edilen yaklaşık 333 bin Hane sayısını baz alırsak bu hanelerin salt yine inşası kabaca 20 milyar dolar civarında bir kaynak gerektirebilir.
Şayet yerleşim merkezleri fay çizgisinden Irak bölgelere taşınırsa hem Hane sayısı Önemli formda artacak hem de ek altyapı harcamaları devreye girecektir.
Burada bir Ayraç açıp uzmanların ihtarlarına dikkat çekmek, kentlerimiz tekrar kurulurken Çabuk etmeden ilim insanlarımızın tavsiyelerine Müsait devinim etmemiz gerektiğini vurgulamak isterim.
Depremde meskenleri hasar görmüş yaklaşık 1 milyon kişinin bir Yıl barınma gereksinimi için 2,5 milyar dolar, kısa vadeli acil muhtaçlıkları için ise yaklaşık 25 milyar dolarlık bir maliyet öngörebiliriz.
İkinci kalemde iktisat genelinde üretimdeki aksamayı göz önünde bulundurmamız gerekiyor.
Deprem felaketine maruz kalan ve 13,5 milyondan Çok bir nüfusu kapsayan bölge, ekonomik pastadan nasibini alamamış bir coğrafya.
Bölgesel GSYH dağılımına ilişkin nihayet TÜİK bilgilerini incelediğimizde 2021 prestijiyle bu bölgedeki kentlerin GSYH’den aldıkları hissenin yüklü olarak yüzde 1’in altında kaldığını üzülerek görüyoruz.
Karşılaştırma yaparsak, 1999 sarsıntısı sonrası Dünya Bankası, Laf konusu zelzelenin maliyetlerini yaklaşık 5 milyar dolar ve GSYH’nin yaklaşık yüzde 2,5’i olarak hesaplamıştı.
Bu oranı bugünkü GSYH sayılarına uyarlarsak kabaca 20 milyar dolara yakın bir meblağ elde ediyoruz.
Ancak 1999 sarsıntısı GSYH’nin yaklaşık yüzde 30’unu üreten bir Sanayi bölgesini vurduğu için, üretime yansıyacak maliyetinin de görece daha yüksek olması mümkün.
1999 zelzelesi sonrası turizm gelirleri yüzde 40 azalmıştı.
Turizm gelirlerinin GSYH’nin yaklaşık yüzde 5’ine karşılık geldiğini düşünürsek, benzeri bir düşüşün yaşanması durumunda yalnızca turizmden kaleminden birkaç puanlık ek bir maliyet yüklenmek zorunda kalabiliriz.
ÖZET
Tüm belirsizliklerin altını bir Kez daha çizerek bugünkü sayılar prestijiyle minimum acil gereksinimlerimizin GSYH’nin yaklaşık yüzde 2-3’ü civarı olacağını, genele yayılan maliyetlerin de buna yakın olacağını söyleyebiliriz.
Yukarıda söylem edilen sayıya uzun vadede yıkıntı altında kalan servetler, yine inşası gereken havalimanları, liman ve yollar, Şayet Belde merkezleri taşınacaksa Gerekli altyapı harcamaları ve Natürel ki kaybolan fırsat maliyetleri (opportunity cost) eklendiğinde fatura elbette süratle kabaracaktır.
Depreme ilişkin hasar tespiti şimdi tamamlanmadığı ve tekrar inşa edilecek kentlere dair bir yol haritası şimdi açıklanmadığı için bu sayıların da değişme ihtimali yüksek.
Bununla Birlikte halihazırdaki sayılar ve dışarından gelmesi beklenen yardımlar kısa periyotta bir döviz likidite krizi alarmı vermiyor.
YOLUN BUNDAN SONRASI
Önümüzdeki yıldırıcı zorluklara Karşın Türkiye’nin ne kadar dirençli bir ekonomik yapıya sahip olduğunu; zorluklara, krizlere ne kadar çabuk adapte olabildiğini vurgulamak lazım.
Doğru planlama ve tertiple hem yaralarımızı saracak hem de ileriye yönelik tedbirleri alabilecek güçteyiz.
Bu dünya çapında felakette bize dayanak olacak milletlerarası yardım ve krediler, depremzedelerimize dayanak olabilmemize ve tekrar yapılanmanın getireceği maliyetleri daha uzun vadeye yayabilmemize İmkan sağlayacaktır.
Bu yıkımdan çıkıp Türkiye’yi yine inşa edebilmek için sarsıntısı unutmamalı, unutturmamalı ve bu türlü bir bedeli bir Defa daha ödememek için zelzeleler sonrası gösterdiğimiz dayanışmayı korumalıyız.
Yorum Yok