Karl Marx: Dünyayı sarsan düşünürün hayatı ve eserleri

Getty Images

Almanya’nın batısında Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Karl Heinrich Marx, bundan tam 140 Yıl Evvel hayatını yitirdi.

Avukat olan babasının yolundan giden Marx, Bonn kentinde hukuk eğitimi aldı. 1841 yılında ise Jena Üniversitesi’nde ideoloji doktorası yaptı. Eğitimi sırasında Alman filozof Georg Hegel’in niyetlerinden etkilendi.

1836’da nişanlandığı Jenny von Westphalen ile 1843’de evlendi. 1844-1857 yılları ortasında Marx çiftinin yedi çocuğu olsa da bunlardan sadece üçü uzun mühlet hayatta kalabildi. Marx bir mühlet Köln’de gazete editörü olarak çalıştıktan sonra 1843’te eşi Jenny ile Birlikte Paris’e taşındı.

İlk günden itibaren kentteki emekçiler ve sol düşünürlerle sıkı bağlar geliştirdi.

Getty Images Karl Marx, gençliğinde

Orada hayatı boyunca arkadaşı olacak olan devrimci Friedrich Engels ile tanıştı.

Fransa’dan Hudut dışı edildikten sonra iki Yıl boyunca Brüksel’de kaldı ve bu süreçte Engels ile dostlukları pekişti. 1845’te yayınladığı Feuerbach Üzerine Tezler’de yer Meydan ve bir filozof olarak dünyaya bakışını gösteren şu kelamları, bugün de Londra’daki mezar taşının üzerinde yer alıyor:

“Filozoflar şimdiye kadar dünyayı sadece Çeşitli biçimlerde yorumladılar, Halbuki aslolan dünyayı değiştirmektir.”

Marx ve Engels 1848’de yayınladıkları Komünist Manifesto ile insanlık tarihinin Sınıf çabaları tarihi olduğunu ve bu çabanın Amele sınıfının zaferiyle sonuçlanacağını söyledi.

Aynı Yıl Avrupa’yı sarsan toplumsal hareketler, iktidarları tehdit eden bir boyuta ulaştı. Avrupa’da daha yeterli hayat kaideleri ve siyasi ıslahat talebiyle başlayan toplumsal hareketler birçok ülkede başarısızlıkla sonuçlandı ve bastırıldı. Lakin tıpkı vakitte Avrupa toplumlarında Kıymetli izler de bıraktı.

Getty Images Marx, Engels ve Lenin’in fotoğrafları geçen Yıl İstanbul Bakırköy’de kutlanan 1 Mayıs’ta Denetim noktalarından geçirilirken

‘İŞÇİ KÖLE KALDIĞI SÜRECE HİÇBİR Ulus ÖZGÜR OLAMAZ’

Marx 1850 yılında bu mağlubiyetler hakkında “Yenilgiye uğrayanlar, klasik devrim-öncesi uzantılar, şimdi şiddetli Sınıf aykırılıkları haline istikbal kadar keskinleşmemiş olan toplumsal ilgilerin sonuçları oldu” demiş ve eklemişti:

“Proletarya kendi mezarını burjuva cumhuriyetinin beşiği yaparak burjuva cumhuriyetini, salt biçimiyle, Aleni emeli sermayenin egemenliğini ve emeğin köleliğini sonsuzlaştırmak olan devlet olarak Çabucak ortaya çıkmaya zorladı.”

“İşçi köle kaldığı sürece, ne Macar, ne Polonyalı, ne İtalyan Özgür olacaktır!”

Getty Images 1848 isyanları sırasında Paris sokakları

Marx, Avrupa’daki 1848 ihtilallerinin akabinde devrimci hareketi finanse etme suçlamasıyla gözaltına alınarak Brüksel’den de sürgün edildi.

1849’da Londra’ya taşınan Marx, hayatının Geri kalanını burada geçirdi. Burada ailece yoksulluk çekseler de Engels onlara takviye oldu.

Marx, Londra’daki yıllarını kapitalizm ve sanayileşmeyi inceleyerek geçirdi, iktisat ve siyaset hakkında makaleler yazdı. Sermaye, toprak mülkiyeti, fiyatlı emek, devlet, Hariç ticaret, dünya pazarı hakkında teoriler geliştirdi.

KAPİTALİZMİN ÇELİŞKİLERİNİ İNCELEDİ

Kapitalizmin varlığını sürdürmek için çalışanları sömürmek zorunda olduğunu savunan Marx, bu sistemde üretim araçlarını ellerinde tutan kapital sahiplerinin her Vakit zenginleşirken çalışanlarinsa fakirleşeceğini yazdı.

Marx, kapitalist üretim biçimlerinin çalışanları birer makine çarkı üzere gördüğünü, emekçilerin hem sömürüldüğünü hem de üretimlerinin karşılığını alamadığını, bu nedenle emekçilerin ürettikleri eserlere ve üretim sürecine yabancılaştığını öne sürdü.

Kapitalizmin kendi içinde taşıdığı çelişkiler nedeniyle krizlerin kaçınılmaz olduğunu yazan Marx, bu nedenle vefatından sonraki onyıllarda yaşanan her ekonomik krizde tekrardan gündeme geldi. Marx’a nazaran şirketlerin kârlılığının düşme eğilimi krizlerin nedenlerinden biriydi.

Getty Images Marx, Engels ve Lenin’in art arda dizilen portreleri Sovyetler Birliği’nde sıklıkla kullanılıyordu. Arjantin’deki sokak satıcılarının sattığı bu bayrağa Josef Stalin ve Çin ihtilalinin lideri Mao Zedung da eklenmiş

Marx kapitalizme karşı komünizmi öneriyordu. Burjuvazinin personeller tarafından devrilmesinin akabinde Amele sınıfının “diktatörlüğü” kurulması gerektiğini söyleyen Marx, personellerin demokratik idaresi olacak bu sistemde üretimin kâr maksadıyla değil muhtaçlığa nazaran yapılmasını öneriyordu:

“Herkesten yeteneğine nazaran, herkese gereksinimine nazaran.”

Marx komünizmin, insanların “sabahları avlanıp, öğlenden sonraları balık tutup, akşamları hayvan besleyip, akşam yemeğinden sonra ideoloji yapabileceği” bir düzey olması gerektiğini söylüyordu. Komünist cemiyet üretimi düzenleyeceği için beşerler avcı, balıkçı, çoban ya da felsefeci olmasa da bunları yapma imkanına sahip olacaktı. İlerleyen teknoloji sayesinde beşerler daha az çalışarak daha Fazla şey üretebilecekti.

Marx, proleter diktatörlükten komünizme geçişin nasıl olabileceğine dair Amade bir reçete sunmasa da, komünizme geçişle Birlikte sınıfların ve hasebiyle devletin ortadan kalkacağını, üretimi sağlayacak çalışanları yönetecek şahısların de seçilmiş, Geri çağrılabilir ve ortalama fiyat Meydan personellerden oluşacağını söylüyordu.

BİRİNCİ ENTERNASYONEL’İN KURULUŞU

Avrupa’da büyüyen Amele sınıfı, Birinci Enternasyonel olarak da bilinen Memleketler arası İşçiler Birliği’ni kurarken Karl Marx da oradaydı.

Londra’da Enternasyonel’in açılışında yaptığı konuşmaya “İşçiler! 1848’den 1864’e kadar olan Devre boyunca Amele yığınlarının sefaletinin azalmadığı Aka bir gerçektir, ancak bu Devre sınai gelişme ve ticari büyüme bakımından Yeniden de eşsizdir” diye başlayan Marx, 1843-1864 ortasındaki 20 yılda iktisadın üç kat büyümesine Karşın yoksulluğun azalmadığını vurguluyordu.

Marx konuşmasında o devirde halkın yetersiz beslenme şartlarında yaşamak zorunda bırakılmasını eleştiriyor, Amele sınıfının burjuvaziye kabul ettirdiği 10 saat çalışma yasasını övüyor ve çalışanların kurduğu kooperatiflerin yaygınlaşmasını öneriyordu.

Marx emekçilerin, egemenlerin dünya çapındaki sömürü planlarını engelleyecek gücü olduğunu da bir örnekle açıklıyordu:

“Batı Avrupa’yı Atlantik’in öte yakasındaki köleliği sürdürmek ve yaygınlaştırmak üzere rezil bir haçlı seferine paldır-küldür girmekten koruyan hâkim sınıfların dirayetleri değil, İngiltere’nin çalışan sınıflarının bu canice çılgınlığa karşı yiğitçe direnmeleri olmuştur.”

Marx en kapsamlı kitabı olan Kapital’i de Londra’da yazdı. Kitabın birinci cildi 1867’de yayınlandı. Marx bu kitabı hazırlarken sırf Amele sınıfının durumunu incelemedi, tıpkı vakitte şirketlerin vergi kayıtları ve personellerin sıhhat raporları üzere dokümanları de kullandı. Bu raporlarda 30 saat aralıksız çalıştığı için ölen emekçiler de vardı. Marx’ın kullandığı 1875 tarihli bir raporda Manchester bölgesindeki üst sınıfların ortalama Ömür beklentisinin 38, Amele sınıfının ortalama Ömür beklentisinin ise 17 Yıl olduğu yazıyordu.

Marx’ın incelediği bir öteki Hadise da, kendisi Londra’dayken gerçekleşen Paris Komünü’ydü. 1871’de Fransa Prusya savaşı sırasında İkinci Fransız İmparatorluğu’nun çöküşü sonucu Paris’te Kamu iktidarı ele geçirmiş, burada kurulan komün 72 gün sonra Fransız ordusu tarafından işgal edilmişti.

“Paris Komünü, İmparatorluk’un direkt antiteziydi, ‘Sosyal Cumhuriyet’ çağrısıydı” diyen Marx, Paris Komünü’nün Özel mülkiyeti kaldırmayı, o güne kadar kendi üretimlerine el koyan burjuva sınıfının varlıklarına el koymayı hedeflediğini, komünde birinci sefer personellerin kendilerini yönettiğini yazmıştı:

“İşçilerin Paris’i, Komünü’yle birlikte, yeni toplumun müjdecileri olarak sonsuza kadar anılacak. Paris şehitleri, Amele sınıfının Ulu kalbine kazındı.”

Getty Images 1871 yılında Paris Komünü’nde Napolyon’un heykelini yıkan Parisliler

SON YILLARI VE SIHHAT SORUNLARI

Alkol ve tütün kullanan, gece geç saatlere kadar çalışıp Kötü beslenen Marx, hayatının nihayet yıllarını sıhhat meseleleriyle geçirdi.

University of London Tarih Profesörü Gregory Claeys, BBC History mecmuasına yazdığı makalede Marx’ın hemoroit, romatizma, cilt enfeksiyonu, karaciğer rahatsızlığı ve uykusuzluk hastalıklarından muzdarip olduğunu söylüyordu.

Eşinin 1881’deki vefatının akabinde Marx’ın sıhhati daha da berbatlaştı. 14 Mart 1883’te hayatını kaybeden Marx, Londra’daki Highgate Mezarlığı’na gömüldü.

Prof. Claeys, “Marx, kendisine yöneltilen bütün tenkitlere Karşın yeteneklerinden Kuşku duymuyordu. Ama bu Dizi dışı özgüvenin bir de Olumsuz tesiri vardı: Bir hususta yazmadan Evvel o bahiste bütün taraflarıyla uzmanlaşmak” diyor ve ekliyor:

“Marx yıllarını yeni lisanlar öğrenerek ve sayısız notlar alarak geçirdi. Yaşı ilerlediğinde sıhhat meseleleri nedeniyle uzun müddet yazma yazamaz olmuştu. Tüm bunlar nedeniyle global ününü hayattayken elde edemedi. 1883’te öldüğünü Fazla az şahıs ayrım etmişti.”

Komünist Manifesto’nun girişindeki “Avrupa’da bir hayalet dolaşıyor: Komünizm hayaleti” cümlesindeki hayaletin, kısa süren Paris Komünü sonrasında gövde bulması ise 1917’de Rusya’da gerçekleşti.

Özel mülkiyete karşı çıkan Marx bu ihtilali göremedi lakin 20. yüzyılda gerçekleşen pek Fazla ihtilale ilham verdi. Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra dünyada sosyalizmin tesiri azalsa da, “tarihin sonu” ilan edilse de, 2008’deki ekonomik krizin akabinde Karl Marx’ın fikirleri tekrardan anne akım yayınlarda yer almaya, tartışılmaya başladı.

Gelir adaletsizliğinin artması, dünyanın en Varlıklı sekiz şahsının elindeki servetin dünyadaki en Fakir 3,5 milyar kişinin servetine denk hâle gelmesi Karl Marx’ın teorilerini şimdiki tartışmaların merkezinde tutuyor.

Bu yüzden doğumundan 200, vefatından 135 Yıl sonra, Karl Marx’ın hayaleti dünyada dolaşmaya devam ediyor.